۴ – کیسۍ( چیستان):
کیسۍ هم فولکلوریک ژانر دی ،چې منظوم او نثري شکلونه لري . د فوکلور څېړونکو په وینا هم یې لویان او هم یې کوچنیان وايي او په ځینو پښتني سیمو کې دغه ژانر د (ټکونه )یا( اړ )په نوم هم یادیږي.
کیسۍ هم په پښتو اولسي ادب کې لرغونی تاریخ لري او دغه ژانر زیاتره د پښتو په پخوانو افسانوي کیسو کې هم وړاندې شوی دی او ارزښت یې په دې کې دی ،چې د ماشومانو یا د انسان د ذهني قوي په هڅونه او تیزۍ کې برخه اخلي، په همدې اساس د ماشومانو ذهنونه هم باید داسې پرمختګ وکړي د ځینو شیان د خپلو ځینو ځانګړنو به اساس وپیژني ،چې دغه اصل په کیسۍ کې یو شمېر ماشومان زده کوي.
د ځینو کسانو په وینا هغه ماشومانو ،چې په کوچڼي والي کې په دې برخه کې ډېر فعالیت کړی وي هغوي بیا په راتلونکې کې د یوې موضوع د تحلیل او ارزونې ښه وړتیا هم لري، نو کیسۍ هم د ماشومانو له پاره ځانګړې ګټه لري ،چې ماشومان یې د لوبو پر مهال کله د دوه تنو او یا د ځینو ډلو تر منخ دسوال او ځواب په بڼه وړاندې کېږي
فولکلور پیېژندونکو کیسۍ په درې ډولو وېشلي:
۱ – منظومې کیسۍ:
خو منظوموالی قاعده نه لري، کله دوه یا درې ترکیبه، کله هم د یوه بیت یا مسرۍ به بڼه.
۲ – منثورې کیسۍ:
،چې ژبه یې یا ټوله د نثر په بڼه وی او کله لږ څه اهنګینه وي.
۳ ـ نیمه منظومې کیسۍ:
،چې اهنګ لری نه پوره منظوم وي او نه ټول د نثر په بڼه.
مونږ دلته لومړي د منظومې کیسۍ هغه مثالونه وړاندې کوو ،چې د کاپیسا په پښتنو کې مروج دي:
(۱) جنجوړ تاته – جنجوړ ماته
جنجوړ وخته اسمان ته
(ځواب: دود= لوګی)
***
(۲) جګ جګ یې قدونه دي
په غېږ کې یې اولادونه دي
(ځواب: جوار)
(۳) نه یې سر شته نه یې سورۍ
نه یې توره تړنګۍ
(واب: هګۍ)
***
(۴) اس ولاړ نس یې لاړ
(ځواب: ټوپک)
(۵) سور دی صندوخک دی – د سرو غمیو ډک دی
(ځواب:انار)
(۶) تراټ مې نه ټولېږي، روپۍ مې نه شمارېږي
(ځواب: اسمان)
(۷) نه یې پښې شته، نه یې لاسونه په ټول جهان وهي مزلونه
(ځواب: هوا یا باد)
(۸) نه یې پښې شته نه یې لاسونه ، یګانه وهي ټوپونه
(ځواب: توپ)
د نیمه منظومو او نثري کیسۍ ځینې بیلګې په لاندې ډول دي:
(۱) یو یې تير درې یې بامه
(ځواب: شفتل)
(۲) ځي ـ ځي ، مخ نه راړوي
(ځواب: اوبه)
***
(۳) توره مې بتکه ده، د ټول کلي ملکه ده
(ځواب: ارکارۍ)
د پورته بیلګو په وړاندې کولو سره څرګندېږي ،چې اړونه د موضوع په لحاظ ډېرې برخې او ډولونه لري ،چې ځینې یې دا دي: فی البدیهه کیسۍ، مجهولې کیسۍ، معقولې کیسۍ، استفاهمي کیسۍ ، ورزشي کیسۍ او نور.