غرغښت بابا او اميرکروړ/ شريف الله دوست سرواني

درېيمه برخه

غرغښت ياګرشاسپ د استاد احمد علي کهزاد د څېړنې له مخي:

غرغښت زموږ دهيواد د نامتو پهلوانانو له ډلي څخه د يوه نوم دی چي داسلامي دورې له پيله څخه د افغانستان د ټولو پښتني قبايلو او بهر کې ډېر شهرت لاره او لري يې نوموړی بابا د دوتنو نورو يعني بيټي ( = اتريت ، ثريت) او سړبن (= سرند) سره دپښتون ټبر درې ګوني نيکونه دي .

همدا پهلوان (غرغښت بابا) په پخوانيو تاريخونوکي لکه د او يستا په څو بيلابيلو ځايونو کي د ګرشاسپه ياغرغښته په څېر ياد سوی دی ، دغرغښت او غښتلی د نومونو د بيا راڅرګندېدو تاريخ د اسلامې دورې په پيل کي دی چي شاوخوا نن يې څلوارلس سوه کاله کيږي . خوکله چي د دې پهلوان د ژوند زمانه د اويستايې دورې سره سنجوو لږ تر لږه بايد زر کاله نور پرهغه ور زيات کړو چي د غرغښت ــ ګرشاسپ  د تاريخ موده دوه زره څلور سوه تر درې زره کاله پوري رسيږي او زه دهمدې نظرې پلوي يم او تائيدوم يې . ([1])

په دې دريو نومونو کي (غرغښت) په ټولنيزه توګه د افغانانو په ذهنونوکي مشهور دی او زموږ زيات شمېر ليکوالانو پر نوموړي افساني ، ډرامې ، او ادبي لنډي ليکني کړي دی ؛ خو دادی په لومړي ځل نوموړی (ګرشاسپ) يا (غرغښت) درپيژنم چي د فيلو لوژي (تاريخي ژبپوهنه ياد يوې ژبي د ږغونو پيژندني ) له مخي دواړه نومونه يو ډول دي . ([2])

د ګرشاسپ يا غرغښت بابا دنامه وجه :

ارواښاد استاد کهزاد د دې نامه موږته داسي راښيې :

ګرشاسپ او غرغښت د فقه اللغة له مخي په اسانۍ سره څېړل کيدای سي.

لومړی برخه : د دې نامه لومړی برخه (غر) او (ګر) ده چي بيله شکه (غ) او (ګ) يوله بل سره اوړي او همدې (غر) ته په دري کي (کوه) وايي . ([3])

پو هاند علامه حبيبي هم د غر او غرجستان په هکله ژوره څېړنه کړې نوموړی وايې : ((زموږ د ژبي خورا مهمه او تاريخي کلمه (غر) دی ځکه چي  پښتانه په غرنۍ مځکه کي لوی سوي دی ، دغره سره زوکړي او مړه سوي دي ، په پښتو کي (غر) خورا د ارزښت وړ دی او غرني افکار هم  زموږ په ادب کي خورا خوند وره برخه لري .

(غر) په حقيقت کي خورا زړه اريايې کلمه ده چي د اويستا په (هوم يشت) کي (ګيري) راغلی دی او هم په (وړه اويستا) او دهغه کتاب په فرهنګ کي ليدل کيږي .

(غر) کلمه په سنسکريټ کښې هم راغلې ده او هلته هم (ګير يا  ګيري) (دغره) مانا ښندي . ([4])

پوهاند علامه عبدالشکور رشاد بابا ليکي : (( د (هېر) کلمه هم د ګېر، ګر او ګېري کلمو مبدل ده ځکه ګيري په سانسکريټ کي دغره په مانا دی اوس په پښتو کي هم په همدې بڼه کاريږي کله کله ګ په (هـ) باندي هم اوړي .

(ګره) په روسي ، اوکرايني او بلغاريايې ژبوکي هم د (غره) په مانا دی خو په پولنډي ژبه کي (ګره) په(هره) باندې ويل کيږي چي په پنجشير (= پنج هير) په نوم کي هم هېر د غره او  درې  په مانا راغلی دی .

دې ته ورته دواشير([5])(= وحش = هېر) د نامه په ورستاړي کی هم د دې نامه بيلګه لرو . ([6])

 ياقوت حموي د البشاري په حواله تصريح کوي چي (غرج) هم دغره او (کوه) په مانا دی .

په غوري دوره کي داسيمه غرستان (= دغرونو ځای ) بلل سوې ده .

داسي نور نومونه هم په دي سيمه کي سته لکه دغور، غرچه ( = دپښتو غرڅه) غرج ، خلج ، ګرشک (= ګرکشک ؟ ) ګرازان (= ګر + زون = سون([7]) ) ګردودان (= ګر + وان ) ننګازی ([8]( (ننګ + ګر + زوی) کجګر(= کج+ ګر = کوږ + غر) ([9])چي له سنګين څخه زينداورته په لار ګرماؤ (= ګرم آب) ته نژدي کټ مټ کږه او پيچلې د غره دلمني يوه برخه پيچلې پرته ده .([10])

لويديزوال څيړونکی (توماسچک) وايې : ګر ([11])د زړې باختري ژبي کلمه ده، غرچه ، خلج ، ګرج او غلجی ټول د غرونو د زامنو (غرزيانو) مانا لري ([12])همداسي د دې نامه رېښه زرګونه کاله پخوا هم دپښتنو په ځای نوم او ځان نوم کي تر سترګو کيږي ،لکه : دهمد ګرشاسپ ياغرغښت بابا په نامه کي چي کټ مټ ترشاخوا  درې زره پنځه سوه کاله پخوا هم موږ د دې کلمو بېلګه دنومونو په مختاړي او ورستاړي بڼه وينو چي همدا اوسنی (غر) او لرغونی (ګر) يې يو دبل اوښتي بڼي دي .

 د غرغښت يا ګرشاسپ د نامه دوهمه برخه : شاسپ(= ساسپ = اسپ = اس) او دهغه نوري څانګي (غښت) او (غښته)  غښتلی او توانا آس بلل سوی دی او د غښت (غ) ځينو په دري ژبه کي په (ګشت) اړولي دی او دواړه کلمې (کوه ګرد) جوړوي د دې نامه رېښه د لوګر ولايت په نامه کي هم سته (لوی + ګر) = (=لوی +غر) يې اوسنۍ بڼه جوړ ولای سو زموږ په ملي ژبه پښتوکي (غښته) ، (غښتلی) او (غښتی دی ) د قوي ، چابک ، توانا او پهلوان په مانا ده ، چي په دې حساب (ګرشاسپ) د (دتيز او غښتلی غرنی آس د څښتن) په مانا ياد ولای سو (غښتلی) په دري کي د (چابک ونيرومند) په مانا ژباړل سوی او (غښتل ، غښتلی ) يې د اسم مشبه په بڼه راغلي دي .

په همدې ترتيب ويلای سو چي ګرشاسپ يا غرغښت پهلوان د جګو او لوړو غرونو د څکو (هندوکش دعقاب تر پرواز لوړ) او د دې هيواد ټول غرونه لکه د ([13]) غور غرونه ، د زينداور (= زونداور) ، بغنين (= بغنی) سروان = زور وان ، واشېر ، نوزاد ، غرونه چي په قوي احتمال غرغښت بابا يا ګرشاسپ او کورنۍ دي د همدې هلمند سيند د غاړو ياشمالي هلمند (زنداور) او غور غرونو او سېدونکي وي .

چي د يو شمېر يادونه يې په ويدا او اويستاکي سوې ده ، د دې خبري يو دليل هم د اروښاد کهزاد په څېړنو له مخي داسي راو ړلای سو :

زابلستان چي دلته زموږ د بحث وړ سوژه ده او دسيستان د تاريخ په باور په څلورو نومونو (سيستان ، زابل ، زرنګ او نيمروز ) يا دسوی دی چي ټول يې عبادت د هلمند سيند له دلتا څخه دي چي ميليونونه کاله يې د سيستان هواره او مسطح ځمکه جوړه کړی او خړوبهکړې ده . ([14])

او د ميليونونه کاله يې دا د مرګ دښته دجنت په څېر ښېرازه ګرځولې ده ،سيستان ، زابل ، نيمروز او زرنګ هغه سيمي دي چي د تاريخ او فولکور پر پاڼو له لرغونو زمانو راهيسي او تر اسلام وروسته دوره کي د افغانستان له ډيرو آبادو او ښېرازه سيمو څخه وې چي د (اسيا د ګدام) په نامه هم ياد يدې او هغه زړې او ارزښتناکه کنډوالي چي نن يې د زرنج ، کلابست ، ساروتار (= تاروسار) پشاوران ، دغلجي ښار او د پاچا ماڼۍ ، دناد علي د کنګ کلا ، چخسور (= چشت + نصر چشتيه طريقې ته منسوب ؟) بلنګي او جهار بورجک (= څلور برجونه) او په سلګونو کلاوي او ماڼۍ شتون لري چي هره يوه يې د دې ځای پر ښېرازۍ شاهدي ورکوي . ([15])

اخځليک او لمنليک:

• [1]ــ استاد احمد علي کهزاد ، غرغښت ياګرشاسپ ، دانش خپرندويه ټولنه درېيم چاپ ۱۳۸۸ ش، مخ ۱ .
• [1]ــ استاد کهزاد پورتنی اثر ، مخ ۶۳ .
• [1]ــ استاد احمد علي کهزاد ، غرغښت يا ګرشاسپ مخکنی اثر ، ۴۵ مخ .
• [1]ــ علامه پوهاند حبيبي ، مقالې ، لومړی برخه ، هيواد کلتوی ري ادبي ټولنه ټولونکی روهيال ، کال ۱۳۸۲ ، مخ ۳۰۵ .
• [1]ــ واشير دهلمند له شمال لويديزو ولسواليو څخه ده .
• [1]ــ پوهاند علامه عبدالشکور رشاد بابا ، دسيمو تاريخي جغرافيه ، دمرکو ټولګه ، مرکه کوونکی صديق الله بدر ميوند کلتوري ټولنه کال ، ۱۳۸۴ليندۍ ، مخ ۵۲ .
• [1]ــ په واشير ولسوالۍ کي .
• [1]ــ په سروا ن کي .
• [1]ــ په سروان کي .
• [1]ــ دهلمند تاريخي جغرافيه ، شريف الله دوست سرواني ، قلمي نسخه .
• [1]ــ Gar .
• [1]ــ پوهاند علامه حبيبي د مقالو ټولګه مخکنی اثر ، مخ ۳۰۶ .
• [1]ــ کهزاد غرغښت ، ياګرشاسپ ، مخکنی اثر ، مخ ۵۹ .
• [1]ــ کهزاد غرغښت ياګرشاسپ مخکنی اثر ، مخ ۱۸۷.
• [1]ــ همدا پورتنی اثر ، مخ ۱۷۹ .

[15]ــ همدا پورتنی اثر ، مخ ۱۷۹ .