قرنطین، کرنتین که قرنتین؟ | څېړنیار شریف الله دوست

دا له آره د عبري ژبي  קָרַנְטִינָה (qarantina) چي زړې لاتینLatin ته یې هم په    /  quarantanna /quadrāgintā (“forty”) بڼه لاره پیداکړې او په دواړو ژبو کښي د څلویښت شمېرې معنا ورکوي. اکسفورډ ډکشنرۍ په ” نوم، ستاینوم، فعل، مکاني قید ګرامري حالتونو ښوولې ده. د lazaret او lazaretto یې مترادف او هممانیزونه دي. هغه ځای چي تر شک لاندي او یا هم تشخص سوي ناروغان په کښي د یو مودې له پاره ساتل کیږي. تر څو ناروغي یې نورو ته سرایت ونه کړي. دبریتانیکا دایرة المعارف له مخي چي دا کلمه د انسانو تر څنګ د ناروغو څارویو او حیواناتو له پاره هم کاریږي او له روغو څخه د ناروغۍ د نه سرایت په خاطر quarantine کیږي. د دې ویي او کلمې ریښه او ایتمولوژیکي جرړه د نړۍ نورو اندو اروپايي او غیر اندو اروپايي ژبو ته هم تللې ده: افریقايي بڼه:

kwarantyn ؛ آلبانیايي: karantinë؛ عربي: حَجْر صِحِّيّ‎  (ḥajr ṣiḥḥiyy), كَرَنْتِينَة‎ (karantīna)؛ ارمني:  կարանտին (hy) (karantin)؛ اذربایجاني:  karantin؛ بلاروسي:  каранты́н m (karantýn)؛ بلغاریايي:  каранти́на f (karantína)؛ د رومانس ژبو څخه کاتالونیايي کښي:  quarantena؛ ماندرین یا سټنډرډ چینايي: (gélí)؛ د باختري اسلاوي ژبو څخه چیکي ژبه کښي:  karanténa؛ د شمالي آلماني له ژبو څخه ډنمارکي ژبه کښي: karantæne؛ هلندي: quarantaine؛ سپرانتو: kvaranteno؛ استونیايي: karantiin ؛ د جرمني ژبو له څانګي فرويي:  sóttverja؛ فنلانډي:  karanteeni ؛ فرانسوي:  quarantaine، ګالیسیايي: corentena؛ ګرجي: კარანტინი (ḳaranṭini)؛ جرمني: Quarantäne؛ یوناني:  καραντίνα (el) f (karantína)؛ عبري  קָרַנְטִינָה  (qarantina)؛ هندي:   (kvāraṇṭīn)، هنګري: karantén؛ ایسلنډي: sóttkví، ایډو فرضي ژبه کښي:  quaranteno، اندونیزیايي: karantina؛ ایټالیايي: quarantena، جاپاني:  ken’eki، قزاقي:

 карантин (karantïn)، کوریايي: (geomyeok)، قرغزي:  карантин (karantin)، د بالتیک ژبو څخه لیتوانیايي کښي: karantīna، د اسلاوي ژبو څخه مقدوني کښي:  карантин m (karantin)، د سترونیشین ژبو څخه مالي ژبه کښي: kuarantin، د پلي نزي ژبو څخه مائوري کښي:  taratahi، منګولیايي کښي:  карантин  (karantin)، نارویژي: karantene، د غربي اسلاوي ژبو څخه لهستاني کښي:  kwarantanna، له رومنس ژبو څخه پرتګالي کښي: quarentena، رومانیايي: carantină، روسي:  каранти́н  (karantín)، له اصلاوي ژبو څخه صربي کښي: Croatian، سیریلیک – اوکرایني:   , карантин رومن:  karanténa، سلواکي:

 karanténa، اسپانوي:  cuarentena، سویډني:  karantän، تاګولوګي-فیلیفیني:  kuwarentenas، ټایلنډي:

(gaan-gàk-gan)، ویټنامي: Vietnamese، ترکي:  karantina، ترکمني:  karantin، اوزبکي:  karantin او دري – فارسي ژبه کښي: قرنطین، قرنطینه راغلې ده. بریتانیکا دایرة المعارف quarantine د ۳۰دېرش  څخه تر ۴۰څلویښتو ورځو له پاره صحي مراقبت ته ویلي دي او زیاتوي چي حضرت عیسی علیه السلام چي کله څلوېښت ورځي د “فاران” په دښته کښي پاته سو او روژه یې ونیول هغې مودې ته quarantine ویل کیږي. په ۱۴۲۳م کښي د ژړي تبي څخه د روغتیا په موخه د وینز په یوه جزیره کښي خلک quarantine کېدل. ۱۷۸۹م کښي انګریز خیریه کارکونکی جان هوارډ  John Howard د روغتیا په موخه کښتۍ کښي  quarantine سو. په شلمه پېړۍ کښي اروپا کښي د تبرکلوز- نري رنځ  او نورو ساري ناروغیو اخته کسان quarantine کېدل. دا چي په پښتو کښي قرنطین، قرنتین او که کرنتین ولیکو؟ زما په باور د له نورو ژبو څخه د پوروني له قاعدې سره سم چي لومړی وار په لاتین کښي په /q/ سره پیلیږي /قرنتین/ ولیکل سي خو دا چي په منځنۍ لاتین کښي یې هم آره بڼي بدلون کړی او د   Medieval Latin quarentīna  “forty,, days”)” بڼه او معنا یې خپله کړې او په نورو پورتنیو ژبو کښي یې هم د خپلو خصوصیاتو سره بڼي ته بدلون ورکړی دی. په پښتو ژبه کښي هم چي د /ق/ په /ک/ سره ابدال د تکلفي تقلیدونو/Hyperforms باعث سوی او پښتانه یې په آره بڼه /ق/ نه سي تلفظولای که په ” کرنتین ” ولیکل سي ښه به وي. مننه

مأخذونه:

1. oxfordlearnersdictionaries.com.
2. en.wiktionary.org  h Etymological dictionary. 
3. britannica.com/science/quarantine-preventive-medicine.
4. هربرت پنزال ، دپښتو ګرامر، دوهم چاپ، دانش خپرندویه ټولنه، ۱۳۸۹ش،۵۵مخ