استاد عارف نظری
حسن همجواری نیک و احترام گذاشتن به حاکمیت کشور ها از جمله اصول حاکم در نظام بین الملل است ، طبق منشور سازمان ملل متحد کشور ها به منظور حفظ صلح و امنیت جهانی باید به حاکمیت یک دیگر احترام گذاشته و از مداخلات در امور یکدیگر بپرهیزند، تطبیق اصل احترام به حاکمیت و داشتن حسن نیک همجواری از یک سو که سبب تأمین روابط نیک میان کشور ها میگردد از سوی دیگر سبب آرامش جهانی شده و از رشد و گسترش تروریسزم جهانی جلوگیری میکند ، زیرا اقدامات خصمانه کشور ها در مقابل یکدیگر سبب ایجاد نا آمنی شده و بالاخره زمینه را برای حضور تروریستان در سراسر جهان مهیان میسازد.
افغانستان از جمله کشور های است که همواره خواهان روابط نیک با کشور های جهان بخصوص با کشور های همجوار خود بوده و کمتر واقع شده است که در امور داخلی کشور های دیگر مداخلت نماید اما برعکس همسایه گان افغانستان از پیشینه مداخلات گسترده ای در این کشور برخوردار اند . ایران یکی ازکشورهای است که درهمسایگی با افغانستان واقع شده وحدودأ ۹۳۰ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد. دولت ایران، ظاهرأ شعارهای همچون احترام متقابل به حاکمیت سیاسی وحسن همجواری، تقویت روابط نیک و حسنه وهمکاری های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را میان دو کشور خط مشی خود اعلان نموده، اما تاریخچه عملکرد ایشان درطول بیشتر از یک دهه درافغانستان چیزی دیگری را به اثبات می رساند.
در طول بیشتر از یک دهه که نظام جدید مبتنی براصول دیموکراسی در افغانستان روی کارآمده است، دولت ایران به اشکال مختلف درپی حصول مقاصد سیاسی وغیر سیاسی اش تحرک داشته، برای نفوذ در دولت افغانستان مؤفقانه و فعالانه دست بکاربوده است. درامر تقویت و تداوم نفوذ، دولت ایران آنچنان دست بالا داشته است که برای سالیان متمادی، پول های نقد وهنگفت را حتی به دفتر ریس جمهور قبلی افغانستان نیزپرداخته است. سطح نفوذ ایران و پرداخت پول های نقد به دفتر ریس جمهور اسبق، بعد از آن افشاشد که روزنامه نیویارک تایمز دریکی ازشماره هایش درسال ۱۳۹۶ این موضوع را نشرنمود. بلافاصله بعد از افشاگری نیویارک تایمز، سفارت ایران درکابل این موضوع را تکذیب و بی اساس خواند اما ریس جمهور اسبق دریافت مقدار۹۷۵ هزار دالر را طور سالانه از دولت ایران تصدیق نموده دلیل دریافت پول های نقد را مصرف هزینه های دولتی اعلان نمود.
درعین حال، ایران به شکل فزاینده، به مؤسسات و نهادهای آموزشی و فرهنگی نیزمنابع مالی فراهم کرده است. پوشیده نیست که تعداد از سیاست گران و رهبران قومی و حزبی نیز از منابع مالی ایران بی بهره نمانده اند. با استناد به مقوله عامیانه که هیچ پشک به رضای خدا موش نمی گیرد، ایران ازطریق پرداخت پول های هنگفت ومساعدت های مالی به مراجع متذکره، ازیکطرف میزان مخالفت، نارضایتی و بدبینی ها را علیه خودش درافغانستان کاهش داده است، ازطرف دیگر، بسیارماهرانه بامخالفین مسلح دولت همکاری ومساعدت اش را تداوم بخشیده است. بادرنظرداشت اقدامات غیرقانونی، ایران همواره بامخالفین مسلح دولت رابطه وهمکاری دوامدار داشته است که چندمورد را مختصرأ یادآور میشوم.
بعد از کُشته شدن ملامنصور رهبرگروه طالبان درسال ۱۳۹۵ درپاکستان، اسناد و مدارک افشاشد که روابط تنگاتنگ با ایران وسفرهای متعدد این رهبرطالبان را به ایران ثابت ساخت که حتی سقم وصحت اسناد و سفرهای موصوف از سوی کشور ایران نیزتصدیق شد. درعین حال، همکاری دوامدار و دیدارهای پی درپی مقامات ایرانی باگروه طالبان به ریاست سیدطیب آغا نیزپوشیده نمانده است. قابل ذکراست که درچندین موارد، اداره امنیت ملی افغانستان به مواد ومهمات دست یافته اند که توسط ایران ساخته شده ودردسترس مخالفین دولت افغانستان قرار داده شده بود.
این درحالی‌ست که در ماه قوس سال گذشته، طالبان در ولایت فراه یک حمله گسترده را درآن ولایت راه اندازی نمودند اما با مقابله نیروهای دفاعی افغانستان مواجه شده وشکست خوردند. درهمان زمان، طبق گزارشات مقام ولایت فراه حدودأ بیشتراز ۵۰۰۰ اعضای طالبان درامتداد مرز میان افغانستان وایران حضورداشته اند که امکانات وتجهیزات مدرن و پیشترفته ایرانی را به دسترس داشته اند. درمورد حملات طالبان باتجهیزات ایرانی، جنرال مراد رادمنش سخنگوی آنوقت وزارت دفاع ملی نیز حمایت ایران از طالبان را گزارش و ازعدم همکاری ایران در امرمبارزه باتروریزم شکایت نموده است.
دربخش سیاسی، دولت ایران هیچگاهی نخواسته است که افغانستان صاحب یک حکومت متقدر وخودکفا شود. برای حصول این هدف، ایران ازیک طرف در پی جلب وجذب افکار ودیدگاه‌های رهبران وفعالین جامعه بوده ازطرف دیگر تمامی تلاش هایش را به خرچ داده است تا افغانستان نتواند باحامیان بزرگ اش پیمان های امنیتی واقتصادی داشته باشد. به عنوان مثال، زمانی که افغانستان درسال ۲۰۱۲ درآستانه امضأ سندستراتیژیک با آمریکاقرارداشت، دولت وسفارت ایران علنی وغیرعلنی وحتی ازطریق مهره های افغانی اش، تمامی کوشش‌هایش را انجام داد تامانع امضأ سندمتذکره شود. ضمن اینکه دولت افغانستان بارها اطمینان داده است که خاک این کشور هیچگاهی علیه منافع کشورایران استفاده نخواهدشد، اما هنوز هم ایران نگرانی هایش را ازحضور نیروهای خارجی درافغانستان بهانه قرار داده وهمواره درفکر ضعف، ناتوانی وحتی سرنگونی حکومت افغانستان قرار داشته است.
دربخش فرهنگی بایدگفت که افغانستان همواره مورد تهاجم فرهنگی ایران قرار داشته است. برای وضاحت این موضوع، تجهیزوبازساسی یکی ازکتابخانه های ولایت سمنگان به هزینه ۶۰ هزار دالر درسال ۱۳۸۶ومساعدت هزاران جلدکتاب ویا ایجاد کتابخانه های بزرگ درشهرهای کابل، هرات، بلخ وبامیان را میتوان به عنوان مثال ذکرنمود. حالانکه، درشرایط فعلی، منابع اصلی تحقیق ویادگیری دانشجویان افغانستان، کُتب ومقالات ایرانی میباشد که بیشترین این کتابها ومقالات مُبلغ نظام ولایت فقیه ویاهم درباره تقویت نظام ایران واهداف ایشان است.
دربخش اقتصادی، ایران همانند پاکستان بامسدود نمودن مرزها وقطع صادرات به افغانستان کوشش نموده دولت افغانستان را تحت فشار ومحتاج به خودش نگهدارد. به عنوان مثال، درزمستان سال ۱۳۸۹ دقیقأ زمانیکه افغانستان به مواد سوختی نیازشدید داشت، دولت ایران به بهانه اینکه موادسوختی توسط نیروهای آمریکایی مورد استفاده قرار میگیرد، مرز اش را باافغانستان بست وصدها تانکرموادسوختی را درآنسوی مرز برای چندین هفته متوقف ساخت. توقف تانکرهای مواد سوختی، ضربه شدید به اقتصاد وزندگی مردم افغانستان وارد نمود و واکنش شدید دولت افغانستان را مبنی برتجدید نظردر مسایل تجارت وترانزیت باآن کشور را به دنبال داشت.
بادرنظرداشت تمامی موارد که دربالا ذکرشد، دولت ایران تحت شعاردوستی، دشمنی اش را باافغانستان دوام داده است. دراین اواخر، ایران ازمهاجرین افغانی درآنکشور استفاده ابزاری نموده ضمن هرگونه توهین وتحقیر درحق آنها، هزاران تن ایشان را تحت نام لشکرفاطمیون به جنگ های سوریه عزام نموده است. لشکرفاطمیون درحال حاضریک گروه ۲۰ هزارنفری میباشد که توسط دولت ایران تأسیس شده ومهترین هدف آن جنگیدن به نفع بشارالاسد درخاک سوریه میباشد.
درخاتمه باید گفت که دولت افغانستان مکلف است که برای جلوگیری وختم مداخلات مستقیم وغیرمستقیم ایران وبرای برطرف کردن تهدیدات علیه صلح وثبات کشور، موقف مشخص اتخاذ نموده ضمن تلاشهای دیپلوماتیک، ازسازمان ملل متحد بخواهند که درزمینه مسؤلیت های ایشان را ادأ نماید.