نویسنده:استاد محمد ظریف امین یار
نوشتن در مورد تاریخ واقعاً کار دشواری است. از آنجاکه تاریخ امروز سیاست دیروز است بنابراین فقط به ثبت کردن رویدادها و واقعات تاریخی اکتفا نباید کرد. تاریخ نگاران نه تنها که انسانهای بزرگ علمی اند بلکه باید فعال سیاسی هم باشند. من تاریخ نویسی را که سیاسی نباشد اصلاً نمی پذیرم. اما شاید شما بگویید که یکی از اصول اساسی تاریخ نویسی بیطرفی است پس چگونه می توان تاریخی راکه سیاسی نوشته شده باشد بپذیریم؟ برای پاسخ این سوال باید بدانیم که هیچ نویسنده و هیچ انسانی در کل نمی تواند در مسایل بشری خثنی باشد پستفکر خودی انسانها را ثابت فرض کردن مبنای عقلایی نخواهد داشت. هیچ انسانی عاقل در طول تاریخ به دنیا نیامده که در مسایل بشریگرایش،فلسفه و درآمدی بخصوص خود را اختیار نکرده باشد.
همانطوریکه می دانید، تاریخ افغانستان مانند دریای پرطلاطم همواره دستخوش تغییرات و تحولات سیاسی بوده است. موقعیت طبیعی فوق العاده مهم افغانستان باعث شده است تا این کشور در معرض تجاوزات خارجی وخیزشهای و انقلابات داخلی قرار گیرد. در چنین کشوریکه حتی گزارش دهی وظیفه خطرناک عنوان شود، تاریخ نویسی کاری بسا دشواری است. تاریخ نویسی در افغانستان نه تنها نیاز به توان علمی بلندیبلکه شجاعت هم دارد. پس تاریخ نویسان افغانستان انسانهای بزرگی و درخور ستایش اند. در این مقاله می خواهم در باره یکی از تاریخ نویسان بزرگافغانستان عزیز بنام استاد محمد حسن کاکړ که در همین اواخر دنیای فانی را وداع کرد بنویسم؛ تا باشد از یک جانب وجیبه ملی ام را ادعا کرده باشم از جانب دیگر قدردانی آن مرد بزرگ هم شده باشد.
پوهاند محمد حسن کاکړ نه تنها یک شخصیت علمی بینظیر و تاریخ نویس بزرگ تاریخ معاصر افغانستان بود بلکه یک شخصیت فوق العاده قابل ارزش عرصهسیاست کشور نیز بود. استاد کاکړ با نوشته های واقعگرانه و علمی خود توانست تاریخ چند دهه اخیر افغانستان را به ملت بزرگ افغانستان روشن ترسازد. استاد کاکړ بزرگعضو فعال جنبش ویښ ځلمیان نیز بود و سالهای متمادی برای روشنفکری جامعه افغانی سعی و تلاش خستگی ناپذیر انجام داد. زمانیکه اتحاد شوروی وقت بالای افغانستان تجاوز کرد استاد کاکړ علیه اتحاد شوروی و حکومت دست نشانده آن مبارزه کرد که در این راه از جانب حکومت وقت و اتحاد شوروی آسیبهای زیادی را نیز متحمل شد. او انسان مبارز و مجاهد بود و نه تنها که شجاعت استادگی بر ضد اتحاد شوروی داشت بلکه با نوشته های خود توانست حقایق تجاوز شوروی را برملا سازد. او همواره مردم افغانستان را درس آزادی، عدالت، بیداری و روشنفکری داد و از این طریق خواست راه جهاد مقدس را ادامه بدهد.
استاد مرحوم در قریه پلوتی ولایت زیبای لغمان چشم به دنیا گشوده بود. او دوره ابتداییه را در ولایت لغمان و دوره ثانوی را در لیسه احمد شاه بابا بزرگ در کندهار و همچنان در لیسه غازی در کابل به اتمام رسانیده بود. بعد از تکمیل دوره ثانوی استاد شامل دارالمعلمین عالی کابل شد. او بعد از سپری کردن دوره تحصیل در دارالمعلمین عالی کابلشامل پوهنځئ ادبیات پوهنتون کابل می شود که در سال ۱۹۵۷ از پوهنځئ ادبیات رشته تاریخ و جغرافیا(جغرافیه) موفقانه فارغ شد.استاد بعد از فراغت عضو علمی پښتو ټولنه و مدیر مسوول مجله کابل شد. اودر سال ۱۹۶۱ برای دوره ماستری راهی کشور انگلستان شده و از پوهنتون لندن (University of London) در رشته تاریخ معاصر آسیای مرکزی و اروپا ماستری خود را بدست می آورد. او در سال ۱۹۶۸ توانست سند ماستر فلسفه/دوکتورا کوچک (M.Phil) را بدست بیاورد. بعد از آن استاد برای خدمت نسل جوان مشغول تدریس در پوهنتون کابل می گردد. او در سال ۱۹۷۵ توانست از پوهنتون لندن سند دوکتورا (PhD)خود را بعد از ارایه کردنتحقیق به پوهنتونهای هاروارد(Harvard University) و پرنستون(Princeton University) آمریکا بدست بیاورد. نآاستاد کاکړ در سال ۱۹۸۱ رتبهپوهاندی از شورای علمی پوهنتون کابل بدست می آورد.
بعداً استاد بزرگ از اثر مخالفت با رژیم دست نشانده اتحاد شوروی برای ۵ سال در زندان پلچرخی زندانی می گردد. او در سال ۱۹۸۷ بعد از آن آزاد می گردد که مؤسسه عفو الملل و سازمانهای دیگر بشری بالای رژیم کابل فشار سیاسی وارد می کنند و خاستار آزادی استاد می شوند. استاد بعد از آزاد شدن برای مدت کم دوباره به تدریس در پوهنتون کابلمی پردازد. در اخیر همین سال است که استاد به پشاور مهاجرت کرده و به خاک مقدس افغانستان الوداع می گوید. در پشاور عضو اتحادیه نویسندگان می شود و از راه علم به جهاد ادامه می دهد. بالاخره استاد بزرگ در سال ۱۹۸۹ با فامیل خود به ایالات متحده امریکا مهاجر می شود و بقیه عمر خود را آنجا سپری می کند.
استاد کاکړ سالهاست می نوسید بنابراین اثار علمی بیشمار دارد. اثار چاپیآن مرد بزرگ قرار ذیلاست:
- وطن ته يو سفر طالبان او اسلامي بنسټ پالنه
- زما غوره ليکنې
- دثور کودتا او دهغې ژورې پاېلې
- افغان افغانستان ومختصرى از کوشش هاى افغان ها براى تشکيل دولت
- درهندوستان فارس و افغانستان 1978
- نظرى به کتاب افغانستان دپنج قرن اخير
- تاريخ سياسي و دېپلوماتيک افغانستان
- افغانستان: هجوم شوروى وجواب افغان ها
- حکومت وجامعه افغانستان در عهد زمامدارى امير عبذالرحمن خان
- مطالعه پيشرفت ها درسياست داخلى افغانستان
- دکابل دسلطنت بيان
- دسقراط افلاتون ، ارسطو، اپيکور او زينو په نظر ښه انسان
- دهومر بالانيس ليکنه
- خاطرې
- دپوهنې فلسفې بنسټونه
- تاريخ څه ته وايي
- پښتون، افغان، افغانستان
- دسرطان کودتا دافغانستان داوږدې بې ثباتې پيلامه
- دپاچا امان الله خان واکمنۍ ته يوه نوى کتنه
- رڼا او دفاع
- دافغانستان په باب دژنيو جوړه
استاد کاکړ نه تنها یکی از بزرگترین سرمایه های معنوی کشور بود بلکه یک مرد مجاهد ، مبارز و ملی گرا نیز بود. رویای استاد ارزشهای انسانی و افغانستان بزرگ ، قدرت مند و مستقل بود. او آزادی را از عمق جان و دل دوست داشت و همواره در تلاش آن بود که تفکر آزادی و بیداری را در بین افغانها ترویج دهد.با وفات استاد محمد حسن کاکړ افغانستان عزیز امروز بزرگترین تاریخ نویس معاصر خود را از دست داد. اما جای مسرت و افتخار است که امروز افغانستان دارای هزارها محصل مکتب استاد کاکړ دارد کهمصمم اند راهش را که راه قلم، عدالت، آزادی،استقلال، اتحادوحدتبین افغانها بود ادامه بدهند.
استاد محمد ظریف امین یار
۷ جنوری ۲۰۱۷
کابل – وزیر اکبر خان
سلام
براستي پوهاند بود استاد بود عالم با د ب ومورخ برجسته کشور ما بود. ساحه پوهنتون کابل، لندن وامريکا شخصيت علمي وفرهنګي پوهاند صاحب را فراموش نخواهد کرد. استاد عاليقدر همواره در تلاش وصدد احياى صلح، امن وثبات کشور خود بود. چيزيکه بسيار حايز اهميت است کرکتر بې کبر، بې ريا، عاري از هرګونه تعصب زباني، قومي وقبيلوي،زور وخودخواهي اوست
من تصادفي درسيمينار علمي که در پوهنتون جان ايف کيندي از طرف استاد ترتيب شده بود اشتراک ورزيدم. درين سيمينار برخي از استادان ، مورخين ومحصلين نيز حضور بهم رسا نيده بود جر وبحث وسوال وجواب تا ١٠ شب ادامه داشت . لياقت و اهليت استاد بسويه بود که اصلا استادان امريکاي هېچ تصور نميکرد که افغانستان هم چنين شخصيتي معنوي را داراست
در اخير کنفرانس بسيار تاکيد کرد که حتما باهم مي بينم ولي متاسفانه پوهاند صاحب ازاين جهان چند روزه وبې کفايت چشم پوشيد ومارا تنها ګذاشت. روحش شاد ويادش ګرامي باد
قالو انا لله وانا اليه راجعون