WELTRAUM نړۍ فضا
زموږ لمرسیستم
د الماني له ن ج-مونو څخه
ګرانو لوستونکو!
یوه ورځ مې په تلوېزیون کې د ساتورن په هکله یوخبر واورېده، ډېرپه زړه پورې وو. ما چې له ځانه وپوښتل، چې دا زموږ لمرسیستم، نوڅنګه دۍ، پوره ورسره ځان راته بلد ونه برېښیده، نو په ن ج کې مې چې را پیداکړ، ډېر په زړه پورې داتنیا داتای یې لرل، چې هغه غواړم، له تاسوسره ګډ کړم.
موږد پښتو یا په پښتوساده لیکنوسره لږ بلد یو او زما د عربي ویونپانګه هم ځواکمنه نه ده، چې له دې امله مې داسې په ساده پښتو لیکلي نوهیله ده چې زما د لیکنولوستلوسره به ستونځې ونه لرۍ.
موږ په خپل لمرسیستم یولید اچوو. او موږ تاسوته د خپل لمرسیستم ستوري ښایو: ځنې د سخت بادغونډوسکې دي، ځنې اېشیدونکې سرې(ګرمې)اویا داسې یخې دي، چې په هغو کې هوا یخیدی شي.
د لمرله لورې لیدنه: مرکور Merkur، وینوس Venus ، ځمکه Erde، مارس Mars ، یوپیتر Jupiter,، ساتورن Saturn، اورانوس Uranus او نیپتون Neptun.
زموږ لمرسیستم له لمر او د هغه اته ستورو اود هغو ستورود سپوږمیو، وړو ستورکیو او میلیونونو وړو تنونو یا بدنونو، لکه استیروییدونو او کومیتونو څخه جوړدۍ. دا ټول په لمر راڅرخي.
د دې له پاره، چې موږ په ترتیب د ستورو نومونه اولمر ته یې واټن په یاد راوستی شو، نو لاندې د زده-کړنغونډاله، چې په الماني ده، په پام کې نیسو:
،، : “Mein Vater erklärt mir jeden Sonntag unseren Nachthimmel
مانا یې: زما پلار ماته هره یونۍ زموږ شپنی اسمان راښایي یا تشریح کوي.
د الماني غونډالې…. د هر وي پیلتوری د اتو ستورو څخه په ترتیب د یوه پیلتوري دي.
زموږ لمرسیستم په نړیفضا کې یواځنی لمرسیستم نه دۍ، د دې مخامخ: نور میلیونونه لمرسیستمونه شته چې ستوري یې په هغو لمرونو راڅرخي، نو له دې امله زموږ لمرسیستم په ټولو پیداېښتونو کې داسې دۍ، لکه یوه زره.
زموږ لمرسیستم نږدې ۴،۵۶ میلیونه کلونه زوړ دۍ او د یوه ډېر ستر هایدروجنورېځې له راتنګیدنې یا ټینګیدنې څخه منځ ته راغلی. په لاندې کې موږ تاسوته زموږ د لمرسیستم ستورو په هکله باندې یو لید درکوو.
ټول ستوري په یوه څرخونلار په لمر راڅرخي.
ستوري: زموږ په لمرسیستم کې رنګه باغکې
زموږ په لمرسیستم کې اته ستوري په خپلوڅرخونلارو په لمر راڅرخي. دلته یواځې د هغوي لویوالی او د لمر سره واټن په ګوته شوی یا ورکړل شوی. په ريښتونوالي کې د ساتورن اویوپیتر نیمۍ (قطر) نږدې د ځمکې لسبرابره دۍ اولمریې د سل ځله څخه زیات لري
Sonne: لمر
Durchmesser: 1.400 000 Kilometer نیمۍ
Abstand zur Sonne: – لمرته واټن
ځمککتلهMasse: 333 000 Erdmassen* کتله
Umlaufzeit: – څرخونوخت
Monde: 0 سپوږمۍ
Rekorde ریکارډ: لمر په پاسهواره ۵۵۰۰ او زړي کې ۱۵ میلیونه درجې تودوخي لري یا توده ده. دا یعنې ځمکه ۷۵۰ ځله دومره درنده ده لکه ټول ستوري یوځای او کړی شي ځمکه یو ملیون ځله ځان کې ځای یا خوندي کړي. او د غازونو د توانمنده راشړنې یا راوتنې یا ډزو سره تر لس میلیارده ټنه غاز په نړۍ فضا کې د باندې شړي.
کتله Masse: د هر تن یو خوي. چې د بیلګې په توګه د هغه راکښنتوان اغیزمن کوي. د هغه یووالی یا یوون کیلوګرام دۍ.
WELTALL نړۍ فضا
Die Sonne in Zahlen لمر په ګڼونو کې
دا چې د لمر په چاپیریال ګڼونه ډېر ستر دي، چې هغوي په یاد کړی شو اویاد کې راوستی شو، دلته یې دا غوره په یوه لید باندې لیدلی شي.
Merkur: میرکور
مرکور په پیداېښتي رنګونو
Durchmesser: 4879 Kilometer نیمۍ
: 57,9 Millionen Kilometer له لمرڅخه واټن
ځمککتلهMasse: 0,055 Erdmassen کتله
ځمکورځې Umlaufzeit: 88 Erdentage څرخونوخت( پهلمر)
Monde: 0 سپوږمۍ
ریکارد Rekorde : زموږ د لمرسیستم کوچني ستوري باندې د شپې اوورځې منځ کې ډېر ستر تودوخیتوپیر له ۵۰۰ درجو زیات واکمن دۍ.
دا هم هکپک کوونکی: میرکور سوکه، سوکه غونجیږي، خکه چې هغه یو ستر وسپنیززړی یا د وسپنې زړی لري، چې سره غونجیږي.
Venus: وینوس
Durchmesser: 12.104 Kilometer نیمۍ
: 108,2 Millionen Kilometer لمر ته واټن
څمککتله Masse:0,815 Erdmassen کتله
Umlaufzeit: 225 Erdentage ( په لمرڅرخونوخت) څرخونوخت
Monde: 0 سپوږمۍ
رېکارډ: هغه سم خورا دوزخي ستوری: د کولنډای اکسید ټینګې فضا له امله په وینوس باندې د ورځې تودوخي ۴۶۰ درجو ته جګیږي. له پنډوورېځو له ätzender Schwefelsäure باران وریږي، او پوښهوارې سر یې په اورغورځوونو پوښلی.
Colourbox رنګبکس
Erde: ځمکه
Durchmesser: 12.756 Kilometer نیمۍ
: 149,6 Millionen Kilometer لمر ته واټن
ځمککتله Masse:1 Erdmassenل کتله
Umlaufzeit: 365 Erdentage ( په لمر) څرخونوخت
Monde: 1 سپوږمۍ
ریکارد: ځمکه یواځنی ستوری دۍ، چې ژوند پرې کیږي. پرته له دې په ځمکه کلکې، بهیدونکې او ټښتیدونکې یا غازډوله اوبه شته او کله کله په زړه پورې لمرنیونه یا لمرتیاره کیدنه منځ ته راځي، چې په هغې کې ويښته-ټیک لمر د سپوږمۍ شا ته ځان پټ کړي
Mars: مارس
Durchmesser: 6794 Kilometer نیمۍ
: 227,9 Millionen Kilometer لمر ته واټن
ځمککتله Masse:0,107 Erdmassen کتله
ځمکورځې Umlaufzeit: 687 Erdentage (په لمر) څرخونوخت
Monde: 2 سپوږمۍ
ریکارد: ۲۷ کیلومتره جګ د Mons Olympus غر یې په لمرسیستم کې هغه خورا جګ غر دۍ، او اته کیلومتره ژور Valles Marineris په مارس خورا لوي ژورسیستم دۍ. او لهورسره بلد اخوا یعنې افراطي بوړبوړکۍ ډوله (تورنادوډوله) ګرد باد په کې لږیږي، چې یوکیلومتر نیمۍ لري.
Jupiter: يوپیتر
Durchmesser: 142.984 Kilometer نیمۍ
: 779 Millionen Kilometer لمر ته واټن
ځمککتله Masse:317,8 Erdmassen کتله
Umlaufzeit: 11,9 Erdenjahre ( په لمر) څرخونوخت
لږ تر لګه Monde: mindestens 63 سپوږمۍ
ریکارد: دا لوي ستوریخورا لنډې روځېلري(9,8 ساعته) لري او خورا اوږد پاتې کیدونکی جکړ،د هغه ډېرلوي داغ ( لاندې ښي لور ته) له ۳۴۰ کلونورا په دېخوا تاویږي یا په ځان راڅرخي. پرته له دې ګومانکیږي، چې یوپیتر هغه ډېرې سپوږمۍ لري، چې Ganymed یې خورالویه ده.
Saturn: ساتورن
Durchmesser: 120.536 Kilometer نیمۍ
: 1433 Millionen Kilometer لمرته واټن
ځمککتله Masse:95,2 Erdmassen کتله
: 29,5 Erdenjahre ( په لمر) څرهونوخت
لږ تر لږه Monde: mindestens 61 سپوږمۍ
ریکارد : ساتورن یو ځانګړی کړۍ سیستم لري او خورا لوي یخغونډاري یا یخغونډوسکې لري: د ساتورن ځنې سپوږمۍ ټولې له یخ شوو اوبو جوړې دي. په ساتورن برېښنا یو میلیون ځله دومره لوي دي لکه په ځمکه او د سلو مترونو په کچه سرور.
Colourbox
اورانوس شین ستوری، زموږ د لمرسیستم دریم لوي ستوری دۍ
Uranus: اورانوس
دا څیره د Voyager 2 سره د جنووري په ۲۶ ز ک ۱۹۸۶ احستل شوې
Durchmesser: 51.118 Kilometer نیمۍ
: 2871 Millionen Kilometer لمرته واټن
ځمککتله Masse:14,5 Erdmassen کتله
ځمککلونه: 83,8 Erdenjahre ( په لمر) څرخونوخت
Monde: 27 سپوږمۍ
ریکارد: د پاموړ کلونوختونه لري: ځکه چې د اورانوشمالي قطب د لمر په لور لوریز دۍ، هلته په ووړي کې څلوېشت کاله روڼ پاتیږي، کیدی شي هلته دیامانت هم وه- وریږي. مخترېعین باور لري، چې هلته په اتموسفیر کې تیږې کیدی شي د متان تختیدوني یا غاز جوړې وي.
Neptun: نیپتون
نپتون ( څیره د Voyager 2 له خوا ۲۵ د اګست ۱۹۸۹ )
Durchmesser: 49.528 Kilometer نیمۍ
Abstand zur Sonne: 4495 Millionen Kilometer لمر ته واټن
ځمککتله Masse:17,1 Erdmassen کتله
ځمککلونه: 163,8 Erdenjahre ( په لمر ) څرخونوخت
Monde: 13 سپوږمۍ
ریکاردونه: بل دومره له لمرهلرې نه دۍ. بیا هم په نپتون کې ځواکمن بادونه لږيږي، د ۲۰۰۰ کیلو متره / ساعت چټکتیا سره، اوهمداسې غوره: په سپوږمۍ Triton یخغورځووني. دا ۲۲۰ درجې یخ نایتروجن غورځوي.
جرمني د بن ښار ۱۶د نومبر ۲۰۱۹