د ډرون حملو د جواز او عدم جواز په اړه چې کله بحثونه کېږي په دې کې ډېری وخت د بحث خلط تر سترګو کېږي، ځکه چې بحث کوونکي علة القتال، آداب القتال او د جزایي قانون پر مسایلو ولاړ بحث کوي، حالنکه چې په دې درې واړو قوانینو جلا جلا بحث کول غواړي. تر کومه بریده چې دا پوښتنه مطرح کېږي چې آیا د ‌ډرون حملو د کولو په وجه د ډرون حملو د قرباني هېوادونو خودمختاري او خپلواکې تر پښو لاندې کېږي؟  نو دا د علة القتال مسله ده. د دې پوښتنې ځواب دا دی، که چیرته د ډرون حملو قرباني هېواد حمله کوونکي هېواد ته له مخکې نه اجازه ورکړې وي او یا یې له حملې وروسته صراحتا یا دلالتا د حملې تایید او توثیق وکړي نو بیا د خودمختارۍ او خپلواکۍ خبره له منځه ځي. په ځانګړې ډول کله چې دواړه هېوادونه د تروریزم ضد جګړې نړیوال ایتلاف برخه هم وي.

له دې اړخه د ډرون او یا نورو حملو د جواز یا عدم جواز لپاره لومړی دا منل په کار دي چې د آداب القتال حملې د کومې جنګې کارروایۍ برخه ده ځکه چې د آداب القتال قانون اطلاق یواځې د جنګ یا وسله وال تصادم په صورت کې کېږي ، له همدې کبله د دې خبرې مشخص کول اړین دي چې آیا دا حملې د جنګي کارروایۍ په توګه کېږي او که د دهشت ګردو خلاف د کارروایۍ په توګه، په لومړي صورت کې د آداب القتال د قانون او په دوهم صورت کې د جزایي قانون او د بشري حقوقو د قانون اطلاق کېږي.

که چيرته دا جنګي کارروایې وي نو د آداب القتال د قانون له مخې د دې د جواز لپاره په څلورو پوښتنو غور کول اړین دي. لومړۍ پوښتنه دا ده چې آیا د کارروايۍ والا ته په قاتوني توګه په جنګ کې د شرکت کولو حق حاصل دی؟ یا په بله مانا آیا هغه د مقاتل په شرایطو پوره دی؟دوهمه پوښتنه دا ده چې آیا هغه څوک چې په ډرون حملو کې په نښه کېږي قانونا د هغوی په نښه کولو اجازه شته دی؟ یا په نورو الفاظو آیا هغه پوځي هدف دی؟ دریمه پوښتنه دا ده چې کومه وسله (ډرون) کارول کېږي آیا قانونا د هغې استعمال جایز دی؟ یا دقانون د نصوصو او اصولو له مخې هغه په ممنوعه وسلو کې شمارل کېږي؟ څلورمه پوښتنه دا ده چې آیا د حملې پر مهال او د حملې د ځای په انتخاب کې هغه احتیاطي تدابیر غوره شوې وو کوم چې د غیر مقاتلینو او نورو په قانوني توګه خوندي افرادو او املاکو د بچ کولو لپاره قانون لازمي کړې دي.

حقیقت دا دی چې د دې څلورو اړخونو نه د ډرون حملو اړوند ډېرې نېوکې راولاړې شوي دي. د ډرون برید تر سره کوونکي (آپریټرز) په عام ډول د داسې شخصي شرکتونو کارکوونکي وي چا ته چې سي آی ای قرارداد ورکړی وي. د دوی د مقاتل حیثیت که ناجایز نه دی نو کم تر کمه مشتبه خو ضرور دی. بیا د ډرون حملو د اهدافو اړوند چې کوم اعداد او شمار د  مختلفو سرچینو له اړخه مخې ته راځي له هغې هم دا مالومېږي چې په دې حملو کې په ګڼ شمېر کې عام وګړي او غیر مقاتلین په نښه کېږي .

د آداب القتال له مخې د ډرون حملو جواز غیر یقیني دی. که چېرته ډرون حملو ته د دهشت ګردو خلاف جزایې کارروایې وویل شي نو مسله نور هم سنګینه او سختیږي ځکه چې جزایي قانون او همداسې  د بشري حقوقو قانون له مخې د دې حملو اهداف مجرم نه بلکه ملزم دی تر څو چې د هغه جرم په محکمه کې د باقاعده کارروایۍ وروسته او هغه ته د ځان د دفاع او صفایۍ د موقع له ورکولو وروسته ثابت نشي له دا ډول کارروایو پرته هغوی د ډرون حملو په توسط وژل قانونا قتل دی له همدې کبله مشهور امریکایي عالم نعوم چومسکي دې ته ما وراء عدالت قتل وایي.

ځواب دلته پرېږدئ

ستاسو برېښناليک به نه خپريږي. غوښتى ځایونه په نښه شوي *