زه او “قانع”/ اسدالله دانش

درنو لوستونکيو!

د ښاغلي ملګري عصمت قانع ليکل مې ولوستل، خوند يې راکړ، خو په يو څو ځايونو کې تېر وتى دى، غواړم اصلاح يې وکړم.

لومړى به له دې پيل کړم، چې زه له کومه راروان يم او کوم لور ته ځم؟

درنو لوستونکيو!

زه هم د لکونو افغانانو په څېر د انقلاب تودې څپېړې وهلى يم او له نن څخه نږدې دېرش_ پېنځه دېرش کاله پخوا په يو لوري روان شوم، اخر مې د پېښور په ګرم بازار سر ولګېد.

پلار مې د اخوانېزم په تور د څرخي پله په زندان کې لس کلن مېلمه شو، زه چې کله پېښور ته راغلم، نو د يو خپلوان په کور مې تر دوه درې شپو وروسته د يو تنظيم د مشر دروازه وټکوله. څو ورځې بيا بل ته ولاړم، چې دا خو هم زما پلار پېژني، کېداى شي څه مرسته راوکړي. زما تعليم په نيمه کې پاتې دى، ژوند مې سم نه دى.

خو معلومه شوه، چې په دې تنظيمونو کې هغه خبره ده، چې:

“جوړ يې زموږ يې، زخمې شوې خداى دې روغ کړه، که مړ شوې خداى دې وبخښه.“

نو راووتم ترې، توبه مې وکړه او تر لږ ځنډ و فکر وروسته مې ځان سره وويل، چې ولې خپل همت بآېلم؟ ولې د چا دروازې ته ودرېږم؟ ولې ځان هسې خوار او ذليل کړم؟ دا خو ښار دى، دلته ډېر کارونه شته، ډېر خلک روزګار کوي. ما هم له يو ډېرې خشره کارۍ نه (د ميوې له مارکېټ نه) خپل ژوند پيل کړ. تر يو څه وخت وروسته مې چې کله دوه زره او اته سوه کلدارې پيدا کړې، نو په ١٣٦٦م کال کې مې په د پېښور په جنګي محله کې يو کوچنى کتابتون جوړ کړ.

ډېرې ورځې مې پکې بېکارې او خوارې تيرې کړې، خو خوند مې ترې اخيسته او هوډ مې کړى و، چې زه به په دې کې ځان يوځاى ته رسوم، نو د خداى کارونه ول، چې کيسه سمه روانه شوه.

خبره به لنډه لنډه کوم، چې د اوږدو خبرو توان په دې مصروف او بوخت وخت کې چا سره نشته. کتابونه مې چاپ کړل، ترڅو کلونو وروسته د ځينو ملګرو او مشرانو ليکوالو په همکارۍ او رهنمايۍ کتابتون (په دانش خپرندويه ټولنه) بدل شو، د (الفت) او (کاوون) په نوم مې مجلې پيل کړې. الفت ٤٦ ګڼې او کاوون ٩٦ ګڼې چاپ شوي او لا روانه ده.

ما به چې کله هر کتاب چاپ کړ، نو سل يا پنځوس ټوکه به مې يو طرف ته ايښودل، بالاخره مې دا کتابونه د خپل ګران هېواد ګوډ ګوډ ته رسول  او تراوسه پورې مې د هېواد په بېلابېلو سيمو کې په مکتبونو او عامه ځايونو کې څلور شپېته عامه کتابتونونه جوړ کړي، ترڅو عام وګړي او زده کوونکي ترې ګټه واخلي. تر سلو زياتو کتابتونونو سره مې مرسته کړې ده.

لنډه دا چې د يو لک دوه اتيا زره ډالرو په شاوخوا کې مې په دې لسو کلونو کې خپل هېوادوالو  او ځوانانو ته کتابونه ډالۍ کړي دي، ګڼ سيمينارونه مې جوړ کړي دي او ګڼو سيمينارونو ته مې پښتانه ليکوال و شاعران له بر نه لر او له لر نه بر بيولي دي. ددې کارونو د تفصيل لپاره تاسې سايټونه کتلاى شې.

د خوښۍ ځاى دى، چې په ٢٠١٠ م کال کې مې دې همدې کار په اعتراف کې د نيويارک يو غېر سرکاي خيريه مرکز اشوکا (Ashoka) څخه يوه نړېواله جاېزه ترلاسه کړه. په دې جاېزه کې د ٤٠ زرو ډالرو يوه نقدي مرسته هم وه، هغه مې هم په خپلو بچو او کور مصرف نه کړې، بلکې په دې پيسو مې په لغمان کې په يوه اداري ساحه کې يو کمپلکس جوړ کړ (البته بايد ووايم، چې ځينو ملګرو راسره په دې برخه کې مرسته کړې، چې هغه جلا بحث دى). په دې کمپلکس کې به يو عامه کتابتون، يوه راډيو، د سيمينارونو، غونډو او د فرهنګيانو د ناستې پاستې ځاى وي، چې  ودانيز کارونه يې نيزدې بشپړ شوي دي او انشاء الله په دې نزدې وخت کې به يې افتتاح وشي.

اوس اصلي خبرې ته راځم، خو بيا هم لږ تم کېږم، زما يو مشر دى استاد مې دى، هغه به موږ ته په ګڼو موضوعاتو خبرې کولې، لکچرونه بۀ يې راکول، د همدې لکچرونو په لړۍ کې يې د اخلاقو په اړه هم يو اوږد لکچر راکړ، چې دوه درې ورځې همدا يوه موضوع روانه وه. ماته به يې ويل، چې څه دې زده کړل، زه دې امتحانوم. ما ورته ويل: په دې ټولو کې مې يوه خبره زده کړه، چې تاسې ويل “که څه هم شپه وي او په يو سړک کې ډېر اغزي يا بل داسې شى وي، چې عام ولس ته زيان رسوي، تاسې يې لرې کړئ او څوک مو ونه ګوري، نو دا اخلاق دي که چا وليدئ دا مو وظيفه شوه.“

نو زه له ډېرې بخښنې سره نن اخلاق تر پښو لاندې کوم او تاسې ته يوه کيسه کوم: ښاغلي عصمت قانع په يوه مضمون کې خپل د پرې د يو ملګري په دفاع کې پر ما يوه ليکنه کړې ده. د ليکنې په يوه برخه کې وايي:

“ دانش صاحب ګناه نه لري، پښتو ته يې دومره خدمت کړى دى، چې د چا پلار يې نه شي ورته کولاى. حال داچې دانش صاحب نه د خدمت په غم کې دى او نه د بل څه غم اخيستى دى، يواځې تجارت کوي.“

که څه هم ښاغلى عصمت قانع ډېرى وخت معزوره وي، خو ددې خبرې په ځواب کې يې دومره وايم، چې:

ښاغلى قانع! زه تجار يم، له دې انکار نه کوم، زه هماغه تجار يم چې له تا سره بۀ يوه روپۍ نه وه، ما به تجارت کاوه، خو تا ته به مې د ډوډۍ، جامو او ژوند لپاره روپۍ درکولې.

په همدې ګرماګرمۍ کې يې د (نوښت) په نوم يوه کنځل پاڼه هم راووېسته، چې کرزي صيب او نورو ته به يې کنځلې کولې.

زه دې ښاغلي ته ليکم، چې: ما جواليتوب کړى، کتاب مې خرڅ کړى، ستا په خبره تجارت مې کړى، خو د فکر، هېواد، ملي نواميسو او نظر تجارت مې نه دى کړى.

ښاغلى قانع بل ځاى ليکي، چې:

“ دې ته مو پام نشته، چې ټولنه مو د بې سېوادۍ په تورتم کې له ګواښ سره لاس او ګرېوان ده. په دې غم کې يې نه يو چې ځوانان مو د چرسو او هيريينو په لوګيو کې د ژوند د پوپناه کېدو لمبې ته ناست دي.“

ښاغلى قانع يو بل ځاى ليکي:

“ دانش بېچاره نه پير روښان پېژني، نه يې عصر او نه يې ارمان، لکه څنګه چې مې وويل، هغه خوارکۍ صرف يو دوکاندار دى، چې ابتدايه ښوونځى يې هم نه دى لوستى.“

ښاغلى قانع! تا خو تر پېنځم ټولګي هم ښوونځى نه دى، ويلى، زه خو تر تا شه يم، تر دولسمه خو ښوونځي ته تللى راغلى يم. بله دا چې زه پير روښان پېژنم او له ما سره ډېر نژدې دى، ته يې نه پېژنې، چې داسې دي ويلي ما او زما پير روښان دواړو په خپل خپل وخت پښتو ادب ته يو رنګه کار کړى، هغه ورته خير البيان ډالۍ کړى او ما ډېر ورک خير البيانونه راژوندي کړي او ټولنې ته مې ډالۍ کړي دي. تا ټول عمر د ابو داود، مير جعفر او مير صادق رول لوبولى او ما ټول ژوند د پير روښان په پلونو پل ايښى دى.

قانع صیب!

زما تجارت ټولو ته څرګند دی، ګټه زیان یي معلوم دی، خو قانع له خپلې سوداګرۍ چاته معلومات ورکولای شي، دده متاع څه ده، ددغه متاع خريدار څوک دی؟

یوه هفته یی د موبايل د خاموشی راز څه کیدای شي؟

قانع ګله! زه خپله دوکانداري منم په لوړ سر دوکانداري کوم، خو قانع د خپل ضمير او ايمان له سوداګری چا ته ویلی شي؟

ښاغليه قانع! زما ماضي او حال ډېر صفا او له کرښو پاکه ده، تا سره بۀ دا ولس او خلک يوه ورځ حساب کوي، دا په درته وايي، چې له کوم خوا کومې خوا ته روان يې؟ ته څه کول غواړې او  څه دي کړي؟ زه چې کتاب خرڅ نکړم، نو څه وکړم؟ له “مقاماتو“ پروژې واخلم؟ که له نورو هغو چې اوس يې تاته درکوي؟.

زه په ډېر افتخار او سرلوړۍ خپل ولس ته وايم، چې کتاب چاپوم، ١٠٠ ټوکه غريبو او نادارو ځوانانو ته ډالۍ کوم، ٩٠٠ خرڅوم او په هغه بل کتاب چاپوم، خو هېواد نه خرڅوم، خلک نه خرڅوم، وجدان نه خرڅوم، فکر او نظر مې نه خرڅوم.

نو ښاغلى قانع! اوس ته ووايه، چې ته ښه تجار و سوداګر يې که زه؟.