پر یو له پاسه بل اودس…/ عبدالقادر صائب

وائي یو ملا، خلکو (مقتدیانو) ته د اوداسه فضیلت ور ښود، نو وئی ویل چی: څوک چي یو اودس ولري او بل اودس ورباندي نوی کړي، داسی مثال لري لکه پر یوه کلا (ماڼۍ یا قلعه) چی بله کلا جوړه کړي، دارنګه بل اودس چي ورباندی تازه کړي داسی ده لکه بله کلا چي ورباندی ووهی او همدارنګه ډیر اودسونه د هغوی د شمیر په اندازه کلاوې دي. په ناستو خلکو کی یو چرسي هم وو، ور ګوډه ئې کړه چی: ملا صاحب هر څومره کلاوی چی ووهې، ښائي په یوه پسکۍ (ټیز) باندی درته ټولی چپه کړم. مونږ افغانان پر خپل تاریخ او نیکونو دومره ویاړو او ورباندی ټینګار کوو چی که هرڅومره خوار او ذلیل سو خو مونږ په زرهاوو کلونه تاریخ لرو او زمونږ نیکونو او پلرونو دومره اودسونه کړي یا مات کړي چی اوس ئی د کلاوو شمیر له مونږ خپله هم ورک ده او نړۍ مو، هغه د بابوجی خبره، په تاخت کی اچولی ده. خو کله کله هغه د چرسی واله رښتیا سي او په یوه پسکه مو ټول سپین او ژیړ سره ګډوډ سی.

 د تاند ویب پاڼي یوه ډیره لنډه او په زړه پوری لیکنه؛ (د افغانستان تاریخ ته په ۳ دقیقو کې کتنه) می له کومی ورځی چی نشر سوې ده بیا بیا په ذهن کی را ګرځی او چی کله هم نوموړې ویب پاڼه پرانیزم نو سترګی می ورڅخه نه اوړی. د لیکني پوره متن په لاندی ډول ده:

«د ټایم مجلې (زي فرانک) د افغانستان تاریخ په درو دقیقو کې تشریح کوي. دی افغانستان د امپراتوریو د هدیرې په توګه د یادولو ترڅنګ، د افغانانو ترمنځ د ورور وژنو او د تخت پر سر د جنګونو یادونه کوي. فرانک د ظاهرشاه امن او ارامې دورې ته په اشارې وايي چې کابل په هماغه وخت د اسیا پاریس بلل کېده.»

د دي لیکنی عنوان، زما په اند، باید داسی وای: د افغانستان تاریخ په درو خبرو کي. ځکه که تاسی پورته پوره لیکنه ولولی نو لوستل ئی یواځی یوه دقیقه هم نه غواړی خو زمونږ بشپړ تاریخ په همدې درو خبرو کی را لنډیدای سي. په هرډول، له دې نه به تیر سو او دې ته به راسو چي آیا په رښتیا هم مونږ له دې پرته له خپل لرغونی او معاصر تاریخ څخه بل څه په لاس کی لرو او که همدا زمونږ د پرون او نن رښتیا دی؟ زما په اند مونږ یواځی همدا درې اړخه لرو او دانور په مینځکی هرڅه بې ارزښته او په یادولو نه ارزی. درې واړه خبري به یو په یو لږ تر څیړنی لاندی ونیسو:

لومړۍ – د امپراتوریو هدیره: په نړی کی ډیري ستري او د یادولو وړ امپراتوریو کي ډیری هغه يي چي په خپل وخت کی زوروري امپراتورۍ وې، لکه ساسانی، هخامنشي، یونانی (مقدونيایې)، اموي او عباسي (عربي)، مغولي، عثماني، انګریزي، تزاري روس، اتحاد جماهیر شوروي، او د امریکا په مشري اوسنۍ غربي امپراتوري، ټولی یا په بشپر ډول همدلته په ګونډو سوي دي او یا ئي دومره زیان لیدلی چی:

 لا تر اوسه ئی ماغزه په کرار نه دی == چا چی ما سره وهلی سر په سنګ دی

په یادو امپراتوریو کی دوه هغه ئی مغول او بریټش امپراتوري هغه وې چي څه باندي ۳۳ ملیونه مربع کلومتره ځمکه ئي په ولکه کي درلوده. خو آیا د دې امپراتوریو له را پرزولو یا دیوې په ګټه له بلي سره له ډغري وهلو وروسته مونږ خپل یو ګډ او ښیرازه تمدن یا کم تر کمه پر خپله خاوره د خپل واک څښتنان سوو؟ دې ته به وروسته راسو.

دوهم – ورور وژنی او د تخت پر سر جنګونه: په جغرافیائي توګه د وچ او غرني اقلیم لرونکي هیواد او سیمی خلک زیږ، توند، جنګیالی او له هر رنګه انساني ازادیو سره په ټکر کی وی. هغه لکه مونږ چي څرنګه یو د تحمل او بل زغملو حوصله او ځواک نه لري او هغه د ښاغلی وفا سمندر په خبره د بل د سوځولو په دوزخ کی سوځیږي. پر ډیرو وړو وړو مادي ارزښتونو یو د بل پر مرۍ چاړه را باسی. او قدرت هغه لوړ ارزښت ورته بریښی چی باید د ډیرو انسانانو تر ژوند او ژواک ورته تیر سی. په جنیټیکی ډول دغه رنګه خلک عقده يي او انتقام پالونکی روزل کیږی چی بیا دغه ښکارنده په وروستیو نسلونو کی ښه په زور پالل کیږي او وده کوی. د افغانستان ستراټیجیک موقعیت یا د چا په خبره ګذرګاه کشور ګشایان دا معنی لری چی دا یوه لاره ده او د خپلو خلکو لپاره بې ګټې ده. دا یواځی هغه خلکو ته دپام وړ کرځی چی غواړي له دې سیمی د پوځی سنګر یا اډې په توګه کار واخلي.

دریم – دظاهرشاه د امن او ارامي دوره او د آسیا پاریس: دا هرچاته جوته ده چی ظاهرشاه د هغه د پلار تر وژل کیدو وروسته د خپلو سرسختو دکتاتورو اکاګانو، په ځانګړی ډول سردار هاشم خان چی په افغانستان کی يي هیڅ قسم پرمختګ، رفاه او سیاسي خوځښت لاره نه پریښوده، تر قیمومیت لاندی په ډیر کم عمر پادشاهي ترلاسه کړه. د هغه د نظام اساسي ستني په دې ډول وې؛ شاهي کورنۍ (محمدزیان)، تکنوکراتان یا هغه ډله چی د دولتي اداري نظام د چلولو لپاره روزل سوی وو او د خانۍ او ملکۍ طبقاتی سیسټم چی په هغه سره ئی خلک او د افغانستان ټولي پرګنې کنټرولولې. د هغه په ټوله څلویښت کلنه دوره کي کوم اساسی پرمختګ و نسو، په داسی حال کی چی په هغه پیر کي د نړی ډیر هیوادونه د پرمختګ لوړو پوړیو ته ورسیدل. ظاهرشاه په ټوله دوره کی له عیاشۍ او هوسا ژوند پرته نور څه ځانته خوښ نه کړل. دا خبره سمه ده چي کابل ښار به د آسیا پاریس وو خو د نورو ولایتونو خلک، په ځانګړي ډول دجنوبي، غربي او شرقي ولایتونو خلک او درست ځوان کهول ایران او هندوستان\پاکستان ته د سختو او طاقت فرسا کارونو لپاره پښي ابلي پیاده تلل او قوت ولایموت يي ترلاسه کاوو. د زدکړی، روغتیا او کار اسانتیاوي هیڅ چیری هم نه وې. خلک به د ملاریا د تداوی لپاره پاکستان ته تلل، د ایران پر لاره به ئی له تندی او لوږی ساه ورکوله او بلآخره د اوسنیو جنجالونو مږه په همغه وخت کی وپنځول سوه.

له پورتنيو تاریخي واقعیتونو څخه دا په ګوته کیږي چی مونږ هسۍ د سراب لوری ته په ګومبتو يو، چیري چی د اوبو څرک هم نسته او نه پخوا د داسي ښه اتڼ کولو ریکارډ لرو. خو:

که تله د انصاف په لاس کی در کړم == خپل ټټو او د بل آس به برابر کړې

مونږ د نړی پر هیڅ یو لرغوني تمدن خپل لرغونی تمدن نه ورکوو خو زمونږ تمدن له سره شتون لری نه او دا سي هیڅ نښي نښانې په تاریخ کي، پرته له ورانیو، جنګ جګړو او تر ټولو پراخو هدیرو، د یو بډایه تمدن بیلګي چي تاریخ لیکونکو په خپلو یاد داشتونو او یون لیکنو کی ثبت کړی وی نه لرو. دلته که د لویو تمدنونه آثار سته نو هم د راغلیو او عبور کونکو پراختیا غوښتونکو آثار دي نه زمونږ خپل کاوشونه او هنرونه، که مو څوک پسي اخیستی دي نو راوستلي هم مونږ دي او پر دي لاره مو بدرګه کړی دی.

زمونږ یوه داسي ځواکمنه امپراتوري چي اصیلي افغاني ریښي ولري په تاریخ کی مثال نه لرو، چي یو څو دي هغه یا خو د نورو په مټ او له پردي ادرسه دلته راغلې دي او یا پر نورو هیوادونو ئی واک چلولی چی زمونږ غر میشتو ورځیني هیڅ ګټه نه ده اخیستې لکه د سوریانو یا غلجیانو امپراتورۍ چي په هند کي يي بیلګي او تاریځ نه هیرونکی حکومتونه کړي او تمدنونه يي رامنځته کړي دي. زمونږ د واکمنانو تاریځ ټول د یوبل په را پرزولو او له پښو غورځولو کي تیر سوی. دوي نه یواځي دې خاورې ته د نورو هیوادونو د علم او پرمختګ د سفیرانو مخه ډب کړې، بلکه ځپل خلک يي هم دې ته نه دي پرې ایښي چی له علم او تمدن سره آشنائی پیداکړي. هغوي سید جمال الدین افغاني غوندي هستي په ډیره بې زړسوي او د نورو په نغوته له هیواده وتلو ته مجبور کړه.

مونږ په درسته نړی کي تر ځان (افغانانو) د ټینګ او راسخ عقیده او ایمان درلوونکي بل څوک نه وینو خو دا زحمت مو کله هم نه دي ګاللی چي دا په ګوته کړو هغه کوم معیارونه او ځانګړتیاوي دي چي مونږ تر نورو ورباندي په دې اړه پوره ختلي یو!!؟ آیا زمونږ پوهه له دین/ادیانو څخه دومره زیاته ده چی تر نوري نړی مونږ مخکښ یو، آیا مونږ دیني اخلاقو او ځانګړتیاوو غوره او وتلې بیلګي لرو چي نړی ته ئي په زبات (اثبات ورسوو)، آیا هغه فجائع او ناقانونه کړني چی دین او قانون يې په کلکه ردوي؛ لکه قتل، غارت، منافقت، درواغ، دوکه، فریب، د ښځو او ماشومانو زورول او له قانوني او روا حقونو يي بې برخې کول، زمونږ خلک په تیر او اوس کی په نړی کي وتلی ریکارډ نه لري؟ او که دا په نامه او ناپوهۍ کي د دین پر سر له نړی سره په ډغره وهلو مونږ تر ټولي نړی دین خوښونکي او پیاوړي یو؟

په پای کي مونږ د تیرو لسیزو په دې خړیت ناتار کي خیرات خواره، ناکاره (معطل) او د نورو پر ترحم او ځواک باندي تکیه کوونکي پاته سوو. اوس چی هر یو ویني که که هغه رئیس جمهور وي، که د کابینې غړی وي، که وکیل وي، که سیاسي ګوند وی، که مخالف وي که موافق او که یو عام وګړی وي هغه دا وايي چی دا کار باید تر سره شي!! مونږ ته کلینیکونه، سړکونه، روغتونونه، مارکیټونه، ادارې، کورونه، نظامونه، مدرسې او مکتبونه، پلونه او کاریزونه را جوړسی، ورورګلوي او سوله مو باید په نړیوالو تړونونو او د نورو په تضمین تأمین سي. خو دېته نه ګوري چي په نړی کي دا هرڅه د راکړي ورکړي پر بنسټ ترسره کیږی او هیڅوک هیڅ چا ته یو شی په خیرات کي (بې له عوضه) نه ورکوي. یو ملت د ملت په توګه باید ټینګه اراده او هوډ ولري، نه یواځي د خپل هیواد په پرمختګ کي لاس په کار سي بلکه دنړي په دې چټک بهیر کي ونډه ولري نو بیا هغوي ته خلک د یو مستقل ملت په سترګه ګوري او شمار پرې کوي.

په مننه او درناوي!

عبدالقادر صائب