یو اړین سپیناوی او یوه ګیله ـ مجیدقرار

د بیان او مفاهمې د اخلاقو مطابق دا پر ویناوال باندې د مخاطب حق دی چې په وینا کې یې د مخاطب لپاره کافي وضاحت موجود وي. دلیل یې دا دی چې ویناوال خبره کوي، او مخاطب وخت او توجه ورکوي. ویناوال د مخاطب وخت او توجه ور مصرفوي. په دې اعتبار باید د ویناوال په پیغام کې داسې وضاحت خامخا موجود وي چې د مخاطب د بې لاریتوب او غلط فهمۍ مخه پرې ونیسي خو د بیان او مفاهمې بل اخلاقي اصل بیا دا دی چې د مبهمې او نیمګړې وینا په صورت کې له ویناوال څخه وضاحت وغوښتل شي او د ویناوال د میل او رضا پر خلاف د هغه د وینا له تعبیرېدلو او پر هغه اساس پر ویناوال له قضاوت څخه ډډه وشي.

ما تېره اونۍ پر سوشیل میډیا او فیس بوک بحث کاوه. وینا مې لیکل شوې نه وه، یواځې عمومي یادښتونه مې اخیستي ول، په بحث کې یوه موضوع دا وه چې د فیس بوک زیربناء څنګه عیاره شوې ده. زما په نظر، فیس بوک یو امتیاز لري چې دلته هر سړی خپل نظر مساویانه او آزادانه څرګندولای شي. هلته مې څو مثالونه خولې ته راغلل. یو مثال یې دا و چې پر فیس بوک داسې نه دي شوي چې مشر ته دوه لایکه وي، کشر ته یو وي، یا سړي ته یو لایک وي، ښځې ته، لکه موږ چې په میراث کې کوو، نیم لایک وي.

زما په خبره کې یو عبارت حساس و چې ما وېل – لکه موږ چې په میراث کې کوو –. هغه په دې معنا چې خلکو ورڅخه دا و انګېرله چې زه ګواکې د میراث په قانون باندې انتقاد لرم. ستونزه دا نه وه چې زما د خبرې په ذات کې غلطي وه. ما فقط یو توضیحي مثال ورکړی و. ستونزه دا وه چې زما خبرې د غلط تعبیر قابلیت درلود. دا قابلیت یې باید نه لرلای. زما په خبره کې غلطي ځکه نه وه چې:

• اول خو په اسلام کې په سکنیو وروڼو خویندو کې ریښتیا هم خور ته نیم حق ورکول کېږي. که زه ووایم چې په دې خبره کې مساوات نشته، په دې ټول ذیعقل متفق یو چې نشته، خو مهمه دا ده چې په مسأله کې عدالت شته. مساوات هر ځای ضروري هم نه وي، عدالت ضروري وي. کله کله مساوات ساتل کېدل بې عدالتي رامنځته کوي. مثلا، ته دې د دوو کلونو، څلورو کلونو او لسو کلونو بچیانو ته یو سایز بوټونه اخلې نو دلته مساوات تأمین شو، خو عدالت نشو. عدالت ځکه تأمین نشو چې کېدای شي دا سایز یې د یوه پښو ته جوړ شي، دوه نور یې نشي په پښو کولای. د اسلامي قانون په دې عدم مساوات کې عدالت شته دی، ځکه چې پر ښځې باندې شرعاً نور لګښتونه نشته. مثلا، ښځه د خپل واده مهر نه ادا کوي، سړی یې ادا کوي. پر ښځه د مېړه یا اولاد کفالت لازم نه دی، پر سړي لازم دی. دا خبره یواځې په اسلام نه، په نورو مدني قوانینو کې هم شته. نو زه د فقهې د یوه متعلم په حیث په دې پوهېدم، پوهېږم او قانع یم چې د اسلام په دې حکم کې که مساوات نه وي هم، عدالت په کې شته، خو زما د هغې ورځې بحث نه پر عدالت و، او نه پر میراث و. هغه بحث د مساوات او نه مساوات په اړه و. ما فقط یو توضیحي مثال ورکړ.

• په دې مثال کې د حکم ځای نه و. ما قضاوت نه دی کړی، بلکې د میراث د مسئلې حقیقت ته مې اشاره کړې ده، قضاوت دې ته وایي چې ما خپل دریځ بیان کړی وای، خو دلته ما یواځې مسئله یاده کړې ده، او هدف یې توضیح و. دریځ مې اوس بیانوم. دریځ مې همدا دی چې د اسلام د کورنۍ اړوند قوانین د نړۍ د بهترینو قوانینو لپاره مرجع او سرچینه دي. البته، هغه شېبه زما ذهن ته بل هیڅ داسې مثال ذهن ته رانغی چې ښځې ته مو دې نیم سهم ورکړی وي. دغه یواځېنی مثال و، او تر دې دمه یې هم بدیل مثال نه لرم.

• درېیمه دا چې زما فکر، ویناوې، لیکنې، تبصرې او نظریات له تېرو لسو کلونو څخه پر انټرنیټ پراته دي. څوک دې تکړه شي، ما ته دې یو بل دغسې مثال را وښيي چې ما دې د اسلام له کوم اصل سره ټکر کړی وي. البته، په دین کې دننه په فرعي او اجتهادي دیني مسایلو کې مستند استدلال لرم خو هیڅ وخت په اصولو او اساساتو کې بحث نه کوم.
• څلورمه دا چې که څوک لږ هم د بلاغت په فن پوهېږي، هغه په دې هم پوهېږي چې مشبه عین مشبه به نه وي. مثال عین ممثل نه وي. تشبیه یواځې له یوه اړخه وي. ضروري نه ده چې مشبه او مشبه به دې عام او تام مطابقت ولري. دلته د لایک تشبیه له میراث سره یواځې د یوه او نیم تشبه وه. یو څوک چې چا ته وایي چې ته لکه زمری داسې وي، هلته یواځې د شجاعت اړخ تشبیه کېږي، د حیوانیت یې نه تشبیه کېږي. څوک چې یو څه هم په بلاغت پوهېږي، زما خبره درک کولای شي.

• څلورمه دا چې اخلاقاً هر سړی حق لري د هغه د مبهمې یا سوال پاروونکې وینا په اړه تر حکم مخکې وضاحت ورڅخه وغوښتل شي. د عربي ادب د بیان د فن په لحاظ د یو چا وینا د هغه د رضائیت برعکس تعبیرولو ته تأویل القول بما لایرضی به قائله” وایي. دا کار اخلاقاً غلط دی. زما په خبرو کې هیڅ ډول قضاوت نشته. یواځې دومره مې ویلي چې په فیس بوک کې لکه د میراث، ښځې ته نیم لایک نه دی ورکړل شوی. دا چې په میراث کې نیم حق ورکول کېدای ښه کار دی که بد، زما خوښ دی، کنه، په دې اړه ما هیڅ عبارت نه دی ویلی او نه هغه ځای د دې بحث و. یو څوک څنګه زما د زړه له نیته او قصده د خبرتوب دعوه کوي او په دې خبره پر موږ د کفر حکم کوي؟؟؟ دوی څنګه ځان ته د دې کار اخلاقي او شرعي جواز ورکوي؟

پر ما باندې اعتراض کوونکي دوه ډلې ول. یوه ډله هغه مخلص او سپین زړي وګړي ول چې ریښتیا یې د غلط فهمۍ ستونزه درلوده او له کافي معلوماتو پرته یې قضاوت کړی و. له دوی څخه زما هیله دا ده چې د خدای پاک د کلام د دې آیت مطابق چې فرمایي: إذا جاءكم فاسق بنبأ فتبینوا… كله چې کوم فاسق درته یو خبر را وړي نو لومړی یې په اړه تحقیق کوئ، دوی باید لومړی له ما پوښتنه کړې وای او زما د ژوند په اړه یې معلومات اخیستي وای.

دوهمه ډله هغه جاسوسان او نوکران دي چې له تېرو لسو کلونو د آی ایس آی او نورو ادارو په ځیره پر فیس بوک د افغانستان د نظام د پلویانو او ملي ګټو د مدافعینو پر خلاف په فتواوو ورکولو او شایعاتو خپرولو بوخت دي. زه نه غواړم دې رنګه چټل فطرته وګړیو ته د خپل ایمان او خپل اسلام سپیناوی ورکړم ځکه پوهېږم چې تر دوی مې اسلام قوي، تر دوی مې تقوا ډېره، تر دوی مې مسلمانانو ته ډېر احسان په زړه کې دی.

غواړم له خپلو هغو مخلصو مخاطبینو چې زما وینا یې د پوهولو حق نه دی ور اداء کړی د خپلې وینا د غلط تعبیر د قابلیت بښنه وغواړم. زه دا اعتراف کوم چې خبره مې له تخنیکي لحاظه ستونزمنه او د غلط تعبیر قابلیت لرونکې وه. بیا هم ټینګار کوم، زما وینا په خپل ذات کې ستونزه نه درلوده. ستونزه یې د غلط تعبیر په قابلیت کې وه. زه اوس هم وایم چې د اسلام په دې حکم کې مساوات نشته خو عدالت په کې شته. مساوات شرط نه دی، عدالت شرط دی.

له شرعي لحاظه، زما خبره، زما قول، زما پر خولې کلیمه یقین دی، او د دوی خبره ظن ده. شرعاً یقین په ظن نه زائلېږي، مګر دا چې د ټالیب او پاکستاني ظن وي (!).
پرون هم یوه ټالیب را ته وویل چې ستا د مرتدوالي په اړه موږ ثبوتونه پیدا کړي. ما وېل دا چې ستا ثبوت زما تر کلمه طیبې هم غښتلی دی نو څه نه شم ویلای، ستاسې ټولې ادعاګانې د خدای او رسول تر خبرو او تر کلیمه طیبې غښتلي دي.
دغه راز، په داسې خبره څوک نه کافرېږي چې ظاهر یې سم او تأویل یې غلط کېدای شي، خو وایي چرسي ته چا ویلي ول چې په ډېران لمونځ نه کېږي، وېلې دا ده زه یې کوم، ته یې ګوره، چې کېږي او کنه. د سرناخلاصو منطق هم تر ډېره همدې ته ورته دی.

زه دا پنځه کاله پرلپسې همدا لیکم او وایم چې اسلام د وحشت دین نه دی، د ترور او ترهګرۍ دین نه دی، د جاسوسانو او سیاسي مداریانو دین نه دی، د پاکستان د استخباراتي اهدافو لپاره را لېږل شوی دین نه دی، د جهالت او ناپوهۍ ملاتړی دین نه دی، د افراط دین نه دی، له نورو انسانانو د کرکې دین نه دی. په دې اړه مې په زرګونو پوسټونه او په سلګونو لیکنې کړي. کرۍ ورځ مو په شخصي مجلسونو، لیکنو، او عامو محضرونو کې د دین د پیغامونو ننګه کړې او د دین په اړه مو د راپارېدونکیو پوښتنو ځواب ویلی دی. ګیله مې له هغو ملګرو راځي چې زموږ لس کلنه دفاع نه یادوي، خو په یوه دوه ساعته بحث کې یوه مشتبهه او متنازعه جمله، د توجیه القول بما لایرضی به قائله په دود زموږ پر خلاف د پنجاسپیانو، خوارجو، قاتلانو او غاصبانو په حقانیت تعبیروي.